اولین چاپخانه و کتاب چاپ شده در ایران : تاریخچه چاپ در ایران و تاسیس اولین چاپخانه و چاپ اولین کتاب چاپ شده در ایران یکی از مواردی است که به همراه سایر تکنولوژی ها از کشورهای غربی وارد ایران شد و باعث شد هنرمندان ایرانی از انواع چاپ و قابلیت های آن در آثار خود بهره ببرند.
بسیاری از افراد، آغاز صنعت چاپ کتاب در ایران را به دوره ایلخانان نسبت داده اند. علاوه بر این، گفته می شود که یهودیان فارسی زبان پیش از سایر ایرانیان به اهمیت چاپ پی بردند و از آن استفاده کردند.
آغاز صنعت چاپ کتاب و اولین کتاب چاپ شده در ایران
اولین چاپخانه فارسی در جهان در هلند واقع شده است که در سال ۱۶۳۹قمری سه کتاب به زبان و خط فارسی در آن به چاپ رسید. این کتاب ها در زمینه تبلیغ مسیحیت بودند و از طرف گروه های مبلغ مسیحیت چاپ شدند.
اولین کتاب چاپ شده در ایران بر اساس مدارک موجود، کتاب زبور داوود یا ساغموس بوده است که در سال ۱۶۳۸ به زبان و خط ارمنی در شهر جلفای اصفهان به چاپ رسیده است. این کتاب که ۵۷۲ صفحه دارد به دست کشیشان ارمنی به چاپ رسید.
شاه عباس اوّل صفوی و سایر حاکمان سلسله صفویان برای ارمنیان ایران محیط آزاد و تشویق آمیزی را فراهم کرده بودند. به همین دلیل ارمنیان پیش از سایر اقوام ایرانی توانستند در ایران برای خود چاپخانه تاسیس کنند و آزادانه منابع مسیحیت را چاپ و منتشر کنند. از نظر قدمت صنعت چاپ کتاب، ارمنیان ایرانی در جایگاه پانزدهم در میان اقوام جهان قرار می گیرند.
گفته می شود که ارمنیان ۳۰ سال پس از نقل مکان به جلفای اصفهان اولین چاپخانه خود را دایر کرده و کار چاپ کتاب را آغاز کردند. آن طور که در سفرنامه های مسافران خارجی ذکر شده است، در عصر صفویه بسیاری از ایرانیان با کار چاپ و کارکرد چاپخانه ها آشنایی داشته اند.
تحول صنعت چاپ کتاب در ایران
تحولات گسترده در زمینه تکنولوژی چاپ کتاب و مواد مورد استفاده در صنعت چاپ کتاب، روزنامه و غیره از دوره عباس میرزای قاجار آغاز گردید و با جنگ های بین ایران و روس ها همزمان شد.
آقا زین العابدین تبریزی در سال ۱۲۳۳ چاپخانه ای را با حمایت عباس میرزای قاجار در تبریز تاسیس کرد و بنا بر مدارک موجود، کتاب فتح نامه که اثری از میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی است و به جنگ های بین ایران و روس ها پرداخته، اولین کتاب فارسی است که در سال ۱۲۳۴ در کشور ایران چاپ و منتشر شد.
نخستین کتاب هایی که در ایران چاپ می شدند بیشتر در راستای کمک به اهداف دولت وقت منتشر می شدند و از همین سو بیشتر در حوزه های تاریخی، دینی و ادبی نوشته می شدند و یا در جهت ترویج اصول بهداشتی یا جنبههایی از حیات مدنی و فرهنگ زندگی اجتماعی به کار می رفتند.
تقریبا هفت سال بعد از تاسیس اولین چاپخانه ایران در تبریز، فتحعلی شاه میرزا زین العابدین را به تهران خواند تا اولین چاپخانه را در تهران تاسیس کند و صنعت چاپ کتاب را به این شهر آورد.
در ادامه بخوانید: چاپ کتاب تک جلدی
اولین کتابی که به شیوه چاپ سنگی به چاپ رسید
اولین کتابی که به شیوه چاپ سنگی در ایران به چاپ رسید ظاهرا قرآنی است که در سال ۱۲۴۸ توسط میرزا اسداللّه در تبریز چاپ شد. علاوه بر این، بعد از سه سال او کتاب زادالمعاد را نیز منتشر کرد. چاپ سنگی چند سالی بعد از چاپ سربی در ایران رواج پیدا کرد و آغاز آن زمانی بود که جعفرخان تبریزی برای یادگیری چاپسنگی به مسکو فرستاده شد و او در بازگشت، یک دستگاه چاپ سنگی را با خود به تبریز آورد.
علاوه بر تبریز و تهران، چاپ سنگی در سایر شهرهای ایران نیز رواج داشت تا اینکه در دوره قاجار و در زمان ناصر الدین شاه، چاپ سربی مجددا رواج بیشتری پیدا کرد. گفته می شود که چاپ سنگی حتی بر خط فارسی تأثیر گذاشت و در شیوه تحریری آن تغییراتی ایجاد کرد.
پیدایش چاپ تصویری در ایران
پیدایش چاپ تصویری در ایران به زمان محمد شاه بر میگردد. نخستین کتاب شناخته شدهای که چاپ مصور شد، کتاب «لیلی و مجنون» مکتبی بود که در سال۱۲۵۹هـ. ق به چاپ رسیده است. در چهار صفحه از این کتاب چهار تصویر وجود دارد که با مرکب چاپ ترسیم و به معمول زمان با دست آنها را رنگ کردهاند. پس از آن در سال۱۲۶۴قمری «دیوان فضولی بغدادی» را با بیست تصویر به چاپ رساندند.
بعد از آن کتاب «روضه المجاهدین» با هشت تصویر چاپ شد. از اول محرم سال ۱۳۰۰هجری قمری که اولین شماره روزنامه «شرف» منتشر شد تا سال ۱۳۰۹هـ. ق هشتاد و هفت شماره آن دارای تصاویر بود. روزنامه «شرافت» هم که از صفر ۱۳۱۴ هـ. ق به چاپ میرسید مصور بود.
روزنامه وقایع اتفاقیه به عنوان اولین روزنامه دولتی و دومین روزنامه ایرانی نیز از شماره ۴۷۰ (مورخ پنج شنبه ۲۱ محرم ۱۲۷۷) به بعد، مصور است و در مدت چهار سال ۸۸ شماره آن را مصور چاپ کردهاند. از آن پس، بهرهگیری از چاپ مصور به تدریج در روزنامههای دیگر نیز معمول شد.
اولین فرد ایرانی که چاپ تصویری را در ایران فرا گرفت که بود؟
اولین فرد ایرانی که چاپ تصویری را در ایران فرا گرفت، آقا میرزا عبدالمطلب نقاش باشی اصفهانی بود. میرزا عبدالمطلب از طرف امنای دولت به فرنگ فرستاده شده و در آن جا چاپ تصویری آموخته بود. وی از هوشمندان عصر خود بود و افراد دیگری از جمله آقا میرزا ابوتراب نقاش مخصوص وزارت انطباعات چاپ مصور را از او فراگرفتهاند. در نظر داشته باشیم که میان چاپ سنگی مصور و چاپ سربی مصور تفاوت بود.
نامگذاری روز ملی صنعت چاپ
با گذشت زمان اهمیت صنعت چاپ بر همه روشن شد، نامگذاری روز ۱۱ شهریورماه بهعنوان روز ملی صنعت چاپ در ایران در تقویم ایرانیان در سال ۱۳۸۲ و با تلاش اسدالله جامی (مدیر کل وقت دفتر امور چاپ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی) انجام شد. در آن زمان اهالی صنعت چاپ به شورای فرهنگ عمومی درخواست دادند و توضیحات بسیاری برای لزوم ورود این روز در تقویم مطرح کردند تا در نهایت این شورا به این جمعبندی رسید که روز ملی صنعت چاپ به رسمیت شناخته شود و اینگونه ۱۱ شهریورماه بهعنوان روز ملی صنعت چاپ در تقویم نامگذاری شد.
منبع: motekhassesan.com
یک دیدگاه